W artykule Systemowe podstawy oceny wynagrodzeń i podatków w ekonomii pisałem o mechanizmie sterowania wynagrodzeniami z pomocą podatków. Dzisiaj kolejny wpis z tego obszaru, czyli państwo i podatki to system a krzywa Laffera to mit… ^?1?

Wstęp

Marek Belka uznał teorię Laffera za ?kuriozalny epizod z pogranicza myśli ekonomicznej i polityki?. Z kolei Leszek Balcerowicz na pytanie o opinię ekonomistów na temat krzywej Laffera odpowiedział, że ?na swoich krańcach krzywa Laffera jest w sposób ewidentny prawdziwa: zarówno zerowa, jak i stuprocentowa stopa podatkowa powoduje, że przychodów z podatków nie ma. Problem leży w empirycznym określeniu, w jakim punkcie tej krzywej się znajdujemy?. Janusz Jankowiak utrzymuje, że krzywa Laffera jest ?wielokrotnie modyfikowaną konstrukcją teoretyczną?, a ekonomiści ?z utęsknieniem wypatrują teraz możliwości weryfikacji hipotezy badawczej, że wpływy podatkowe wcale nie maleją, a wręcz odwrotnie, potrafią nawet rosnąć wraz z redukcją stopy procentowej opodatkowania.? Krzysztof Dzierżawski twierdził zaś, że ?Krzywa Laffera nie jest żadną konstrukcją teoretyczną, lecz wywiedzioną z empirii, banalną konstatacją, iż przy stawkach podatku 0% i 100% nie będzie żadnych wpływów do Skarbu, oraz że między tymi granicznymi wielkościami jakieś podatki jednak się zbiera. Musi przeto istnieć w przedziale 0% ? 100% ekstremum (może ich być kilka), dla którego wpływy są większe niż w jego sąsiedztwie. W takim razie oczywiście musi istnieć taki zakres stóp podatkowych, w którym mamy do czynienia z odwrotną zależnością między wysokością stopy podatkowej, a wielkością wpływów z podatku. Krzywa Laffera nie jest opisana ścisłym językiem matematyki, zależy bowiem od wielu niemierzalnych zmiennych: obyczaju, tradycji, mentalności ludzi, od poziomu rozwoju kraju, od sprawności aparatu fiskalnego itd.? (źr. Robert Gwiazdowski KRZYWA LAFFERA, www.zpp.net.pl^?2?)

?Nie ma dowodów, że niższe stawki podatkowe dla najbogatszych (albo niższe podatki spadkowe lub majątkowe) prowadzą do wyższego wzrostu gospodarczego? ? twierdzą autorzy raportu, odnosząc się do znanego argumentu na rzecz niskich podatków. ^?3??*?

Krugman wręcz oskarżył Laffera, że żaden z faktów, które ten podał na poparcie swojej tezy, nie jest prawdziwy (Najbogatsi w USA mogą płacić nawet 73 ? proc. podatek | Obserwator Finansowy: ekonomia, debata, Polska, świat)

Kluczowe pojęcia

Na początek kluczowe pojęcia:

teoria: ?całościowa koncepcja zawierająca opis i wyjaśnienie określonych zjawisk i zagadnień; też: czyjakolwiek koncepcja na określony temat?

koncepcja: ?pomysł, projekt?

spekulacja: ?myślenie nieopierające się na doświadczeniu lub oderwane od życia?

Teoria może być prawdziwa lub nie, w nauce teoria prawdziwa to teoria poparta faktami, która nie została obalona^??? (tu nie używamy pojęcia fałszu – rozumianego potocznie jako kłamstwo – znanego z logiki: 1 to prawda a 0 to fałsz, zdanie w rachunku zdań jest lub nie jest prawdziwe).

Sama więc koncepcja, jako taka, nie jest jeszcze uznawana za prawdziwą teorię w rozumieniu nauki, a aby była hipotezą, powinna powstać jako odpowiedź na określone faktyczne obserwacje.^??? Operowanie pomysłami, nawet bardzo intuicyjnymi,  nie popartymi żadnymi faktami, to zwykłe spekulacje. Tak więc “kolejność” pracy to: zebranie faktów (relatywnie krótka obserwacja), opracowanie teorii (model) wyjaśniającej te fakty i pozwalającej także przewidywać kolejne. Pierwszym testem teorii jest wykazanie, że tłumaczy wszystkie dotychczasowe obserwacje, drugim to, czy poprawnie przewiduje przyszłe stany modelowanego zjawiska (teoria jest predykcyjna): doświadczenia lub kolejne obserwacje, potwierdzają poprawność teorii.

Poprawna teoria wyjaśnia i bezbłędnie przewiduje fakty, a nie tylko opisuje ich historyczną statystykę!

Obalenie teorii wymaga wskazania faktów (obserwacja lub doświadczenie) nie dających się wyjaśnić z użyciem danej teorii. Nazywamy to falsyfikacją teorii. Teoria naukowa to praktycznie zawsze pewien model. To, tak zwane naukowe podejście, jest bardzo pragmatyczne, wielu ludzi go nie lubi z uwagi na to, że żadne spekulacje nie spełniają tych zasad, nauka to przede wszystkim obiektywizm.

Gospodarka jako system

Gospodarka to bardzo złożony system, a ekonomia podejmuje próby opisania gospodarki prawami:

gospodarka ?całość mechanizmów i warunków działania podmiotów gospodarczych związana z wytwarzaniem i podziałem dóbr i usług?

ekonomia ?nauka o prawach rządzących produkcją, wymianą i podziałem dóbr w społeczeństwie; też: nauka o racjonalnym gospodarowaniu?

Popatrzmy na gospodarkę jak na “system gospodarczy” czyli na “zespół oddziaływających na siebie bytów”. By mówić o jakimkolwiek prognozowaniu czy wręcz o teorii opisującej “gospodarkę”, musiałby istnieć jej model oraz możliwość jego praktycznego użycia (i testowania). Czy tu jest to możliwe? Poparzmy na tabele opisująca złożoność systemów:

Gospodarka to praktycznie niepoliczalna liczba oddziaływających na siebie bytów, zachowanie każdego z nich raczej rzadko opisuje “proste równanie liniowe”, dlatego gospodarka jako system jest zaliczana do kategorii “niemożliwych do zamodelowania”. Obecne, tak zwane “prawa ekonomii”, to raczej spekulacje lub koncepcje ale nie naukowe teorie. Wykazał to na przykładach Daniel Kahneman (nagroda Nobla z ekonomii) w swojej książce “Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym”. To dlatego w wielu środowiskach odbiera się ekonomii miano nauki, jest ona bliższa naukom społecznym. Tu drobna uwaga, a mianowicie pojęcie nauka jest używane w dwóch znaczeniach: wąskie opisałem powyżej, szersze i popularne to słownikowe:

nauka ?ogół wiedzy ludzkiej ułożonej w system zagadnień; też: dyscyplina badawcza odnosząca się do pewnej dziedziny rzeczywistości?

System ekonomiczny, gospodarkę, w pewnych obszarach można modelować z określonym przybliżeniem, sprowadzając ją do określonej ilości makroelementów. W teorii systemów nazywa się to redukcją złożoności. Polega to np. na wydzieleniu, hermetyzowaniu  i analizie określonych fragmentów całości, tak zwanych podsystemów. Podsystemy te można, uproszczając ich opis (idealizacja) do komponentów, analizować jako “czarne skrzynki”, opisując ich kluczowe własności, zamiast detalicznej wewnętrznej struktury. (polecam także: “jak światopogląd przysłania twarde dane” (Forsal…).

Krzywa Laffera

Po tym wprowadzeniu weźmy na tapetę popularną, przy każdej dyskusji o podatkach, krzywą Laffera (nie przypadkiem nazywanej: koncepcja teoretyczna):

Krzywa Laffera ? koncepcja teoretyczna, która za pomocą krzywej ilustruje zależność między stawką opodatkowania dochodów a dochodami budżetowymi państwa z tytułu podatków; opracowana w połowie lat 70. XX wieku (1974) przez amerykańskiego ekonomistę Arthura Laffera; jest często używana jako argument za zmniejszeniem podatków[2]. Kształt krzywej jest nieokreślony i wzbudza kontrowersje.

Laffer w swojej koncepcji oparł się na następujących założeniach:

1. Przy stawce opodatkowania równej t=0% podatnicy nie płacą żadnych podatków, zatem budżet państwa nie odnotowuje żadnych przychodów z podatków.
2. Wzrost stawki opodatkowania wyzwala dwa przeciwstawne efekty:
   1. zwiększenie udziału budżetu państwa w dochodach podmiotów gospodarczych
   2. zmniejszenie deklarowanego do opodatkowania dochodu podmiotów gospodarczych.

Ten drugi efekt podniesienia stawki opodatkowania Laffer wyjaśnia poprzez:

1. zmniejszenie motywacji do podejmowania pracy i działalności gospodarczej ? ograniczenie korzyści, jaką podmioty gospodarcze odnoszą ze swojej pracy i działalności gospodarczej skłania je do ograniczenia swojej aktywności w tej dziedzinie,
2. zwiększenie skłonności podmiotów gospodarczych do ukrywania swoich dochodów i wchodzenia w szarą strefę ? przy wyższej stawce opodatkowania podmioty gospodarcze odnoszą większe korzyści z niepłacenia podatków,
3. zwiększenie skłonności, zwłaszcza dużych przedsiębiorstw, do delokalizacji działalności gospodarczej, przeniesienia całości lub znacznej części czynników produkcji za granicę, na przykład do tzw. rajów podatkowych.

Przy poziomie opodatkowania dochodów t=100% ustają wszelkie bodźce do pracy i prowadzenia działalności gospodarczej podlegającej opodatkowaniu. Nie mając motywacji do pracy i prowadzenia działalności gospodarczej, podmioty zaprzestają działalności i żadne dochody nie są wytwarzane (albo wytwarzane są w szarej strefie). W ten sposób przestaje istnieć przedmiot opodatkowania i przychody z tego tytułu mają wartość zerową.

(Źródło: )^?4?

Pierwsza podstawowa uwaga: “zmniejszenie deklarowanego do opodatkowania dochodu podmiotów gospodarczych” to nic innego jak łamanie prawa. I dalej:

1. przyjęcie założenia o jednej stawce podatku jest nierealistyczne, bo nigdzie na świecie nie ma i nie było systemu podatkowego o 100% stawce podatkowej (a nawet bliskiej tej wartości), czyli nie istnieją fakty, dające podstawę do budowy takiej teorii, to spekulacje,
2. nie istnieje państwo o zerowym i 100% opodatkowaniu, nie podano żadnego wzoru ani mechanizmu, który by ją tłumaczył i uwiarygodnił.

Tak więc krzywa Laffera to czysta spekulacja. Owszem, jest intuicyjna ale za używaniu intuicji w nauce już “niejednego psa powieszono” 🙂 (dawno temu zrobił to David Hume, niedawno Kahneman i nie tylko). I chyba tylko jej intuicyjność tworzy taką popularność tej krzywej. Używanie więc w dyskusjach o gospodarce i podatkach jako argumentu, krzywej Laffera jest poważnym, demagogicznym nadużyciem.

Podatki

Realnie (fakty)  możemy mówić o tak zwanym podatku pogłównym (stała kwota podatku bez względu na dochody), podatku liniowym (podatek stanowi stały odsetek dochodu) i nieliniowym (progresywnym, odsetek podatku rośnie progowo ze wzrostem dochodu, ale UWAGA! wyższy podatke jest płacony wyłącznie od pozostałej kwoty ponad progiem).

Podatek pogłówny to raczej relikt przeszłości :). Podatek liniowy uzasadnia się uznaniem, że osiągany dochód zależy od jakości funkcjonowania państwa i jego obywateli więc wysokość daniny jest proporcjonalna do osiąganego dochodu. Podatek progresywny ma funkcję regulacyjną: zniechęca do spekulacji i zarabiania powyżej potrzeb. Uzasadnienie ma tutaj dwa podłoża: od dołu wydajność od góry kara za chciwość. Zdolności człowieka do możliwej ilości wykonanej przez niego pracy i wytwarzania wartości są ograniczone (tak samo jak minimalny czas w biegu na 100 m), a skoro wynagrodzenie jest ekwiwalentem wartości dóbr wytworzonych, to także ma ono graniczną górną wartość. Od pewnego poziomu rosnący “zarobek” przestaje być dobrem wypracowanym, a zaczyna być zawłaszczaniem, przychodem ze spekulacji (przychody z zawyżanych cen, przychody bez świadczenia pracy, bierne przychody) z reguły jest to korzystanie z monopolu lub quasi monopolu. Aspekt ograniczający od góry to potrzeby: człowiek ma skończone możliwości “skonsumowania” dochodu, więc zamiast gromadzić (np. zawłaszczać w celach spekulacyjnych) to z czego nie jest w stanie skorzystać (nie podnosi to jego dobrostanu, pisałem o tym w artykule o podstawach systemowych wynagrodzeń i podatków) powinien oddać to potrzebującym (pamiętajmy, że Państwo to pewien rodzaj solidarności i współodpowiedzialności) albo po prostu powstrzymać się od zabierania dóbr innym.

Tak więc funkcję dochodową Państwa pełni podatek w swej standardowej stawce, kolejne stawki (progi podatkowe) służą zniechęcaniu do zawłaszczania. Nie jest także prawdą, że rosnący podatek (progresywny) w jakimkolwiek momencie spowoduje spadek dochodu kwoty netto (na rękę) podatnika, popatrzmy na dochody w Polsce (2014 r.) i poglądowy wykres dochodów netto i brutto:

W konsekwencji nie istnieje mechanizm, który miał by spowodować spadek dochodów Państwa z powodu wzrostu podatków w kolejnych progach. Ogromną naiwnością jest także przyjęcie tezy, że bogaci będą płacili podatki od bardzo wysokich wynagrodzeń, z prostego powodu: wysoki podatek w kolejnych progach nie ma na celu wzrostu wpływów, ma na celu stworzenie warunków, w których nie opłaci się ich mieć. Jeżeli pracodawcy i menedżerowie budują swoje dochody (zyski) na ograniczaniu kosztów, a jednym z nich są koszty pracy, to znaczy, że nie będzie miało ekonomicznego sensu obniżanie (zaniżanie) wynagrodzeń “zwykłych pracowników”, skoro Ci będą zarabiali więcej (albo nie będą zarabiali mniej) to wpływy budżetu w zasadzie zależą wyłącznie od kondycji gospodarki a nie od “zawyżanego” podatku dochodowego (bo raczej od liczby podatników). Czy obniżenie podatku spowoduje wzrost wpływów do budżetu, z powodu chęci bycia uczciwym? Taka teza do czysta spekulacja, nie ma ona podstaw logicznych ani pokrycia w faktach. Jest gorzej: obniżenie podatku powoduje obserwowalny wzrost zysków i tendencji do gromadzenia majątku (nie przejemy więcej niż możemy) wiec nie tyko nie wzrosną dochody budżetu ale i gospodarka straci (efekt podobny do wywożenia kapitału za granicę). Co ciekawe, na świecie nie obserwuje się tendencji do wzrostu stawki podstawowej podatku a jedynie stawek dla wyższych progów.

Uznając podstawowe “prawo rynku”, prawo popytu i podaży, pracujemy by uzyskać co najmniej tyle by zaspokoić swoje potrzeby i nie więcej niż jesteśmy w stanie sprzedać na rynku. Jeżeli narzędzia są “dzierżawione” jest to proporcjonalny koszt wszystkich Pracujących, jeżeli posiadacz narzędzi jest monopolistą, koszt dzierżawy staje się kosztem spekulacyjnym.

Nic nie przemawia za istnieniem niewidzialnej ręki rynku ? to chyba jedna z najlepiej strzeżonych tajemnic ekonomii. Po ponad 100 latach badań, które miałyby udowodnić jej działanie, w latach 70. ubiegłego wieku teoretycy ekonomii ostatecznie stwierdzili, że nie ma powodów uważać, iż rynki są pod wpływem niewidzialnej ręki, która prowadzi je do stanu optymalnej równowagi, czy też równowagi w ogóle. Przekaz ten jakoś nigdy nie przebił się jednak do świadomości ich kolegów praktyków, którzy z wielkim zaangażowaniem udzielają rad niemal na każdy temat. Większość z nich nigdy nawet nie słyszała o wnioskach teoretyków albo też całkowicie je ignorowała. ^?5?

Popatrzmy na Krzywą Laffera inaczej:

1. co do zasady praca jest wykonywana za określone wynagrodzenie, praca za zerowe wynagrodzenie to spekulacja, coś co nigdy nie zajdzie (nawet niewolnika trzeba karmić wiec nie pracuje za darmo), więc zerowe wynagrodzenie, jako element teorii, jest absurdem (przypominam, że nauka wyjaśnia fakty nawet utopijne ale nie niemożliwe, snucie nierealnych spekulacji nie ma nic wspólnego z nauką),
2. zerowy podatek jest możliwy, ale podatek 100% oznaczałby zerowe wynagrodzenie, więc patrz punkt powyżej,
3. krzywa Laffera bazuje na podatku liniowym, jest więc jako teoria praktycznie nie weryfikowalna w praktyce, dlatego że żaden kraj nigdy nie wprowadził tak wysokiego liniowego podatku, by można było testować (weryfikować) prawą stronę tej krzywej, teoria ta nie jest więc naukowa,

Co więc możemy powiedzieć o podatkach? Na pewno nie ma sensu o nich mówić pomijając fakt, że wysokość wynagrodzeń jest różna (w żadnym kraju wynagrodzenie nie jest takie samo bez względu na rodzaj pracy).  Po drugie, istnienie jedynie relatywnie małego liniowego podatku powoduje, że opłacalne jest maksymalizowanie zysku (wynagrodzenia netto) w celach spekulacyjnych co odbywa się głównie forsowaniem minimalizacji wynagrodzeń głównej grupy zatrudnionych. W artykule o wynagrodzeniach pisałem:

Mając powyższy opis mechanizmu wyjaśniającego celowość definiowania skrajnych poziomów wynagradzania,  można wyciągnąć pewne wnioski:
1. ma sens wypłata (pomijam formę) określonego minimalnego świadczenia socjalnego,
2. szkodliwe społecznie jest dopuszczanie wynagrodzenia za pracę poniżej minimum socjalnego, bo prowadzi do degradacji społeczeństwa,
2. istnieje powód uzasadniający bardzo wysokie podatki dla najwięcej zarabiających (kara za chciwość).^?6?

Popatrzmy teraz na wpływy państwa a podnoszenie podatków. Najpierw obecna struktura wynagrodzeń:

Minimum socjalne neto to 1916 zł / m-c (za rok 2017), zaś kwota rzędu 25 tys./m-c to górny próg czyli poziom gdy “człowiek osiąga pełnię szczęścia” (wg. Kahnemana zarobki powyżej tej kwoty nie przekładają nie już na poprawę jakości życia, poczucia dobrostanu, stanowią wyłącznie zawłaszczanie, czyli są niejako wycofane z systemu ekonomicznego i służą spekulacyjnemu ograniczaniu dostępu do zasobów). Popatrzmy na propozycję pewnej partii (zastrzegam, że cytat nie ma nic wspólnego polityką i sympatiami autora):

Jakie są konkretne progi podatkowe w propozycji Razem? 0% dla osób, które uzyskują dochody poniżej minimum socjalnego. Stawka 22% obejmie większość polskich pracowników, 33% zapłacą wysoko wykwalifikowani, dobrze zarabiający specjaliści. 44% i 55% to stawki dla bardzo wysokich dochodów, odpowiednio od kwot powyżej 120 i 250 tysięcy rocznie. Tyle zapłacą bankierzy albo zamożni właściciele firm. Listę kończy stawka 75% ? podatek ?dla prezesów? ? odprowadzony od nadwyżki ponad 0,5 mln złotych.^?4?

Czy to rewolucja? Nie, podobne stawki podatkowe obowiązywały w USA po II Wojnie światowej aż do przełomy lat 70/80 tych XX w.

Niestety, kryzys w latach trzydziestych oraz wizja międzynarodowych konfliktów znów zmusiły rządy do podniesienia stawek. Po tym jak się okazało, że wielkie wojny trzeba numerować, i gospodarki znów zostały zrujnowane, podatki zostały podniesione do horrendalnych wartości. W USA stawka dla najbogatszych obywateli sięgnęła 94%, a w Niemczech 90%. Natomiast w Wielkiej Brytanii aż do 98% i na tej wysokości utrzymała się aż do roku 1953.^?7?

I co ciekawe, takie podniesienie stawek – wbrew krzywej Laffera – spowodowało wzrost wpływów do budżetu a nie spadek!

Na zakończenie polecam podobny, ciekawy i dobrze udokumentowany artykuł:

Pomimo tego, że rozwój myśli ekonomicznej dostarczył intelektualnych środków dla uwolnienia się od przesądów, które tak nachalnie propagują liberałowie, to jednak podręczniki ekonomiczne stale udzielają swej gościnności liberalnym mitom, a ekonomia pozostaje cały czas pod wpływem tej ideologii.^?8?

---

1. ^?*?
   Ten cytat dodano kilka dni po publikacji artykułu, z uwagi na postępujący kryzys, publikacji na ten temat stale przybywa. Nie są niestety przychylne ani wolnemu rynkowi ani niskim podatkom. Ta publikacja w OKO.Press powstała na bazie raportu noblisty.
2. ^???
   wybrane sformułowania w tym tekście odsyłają do artykułów zawierających szersze omówienie tematu
3. ^???
   Patrz także K.Popper “Logika odkrycia naukowego”

Odsyłacze:

1. 1.

   Nielsen R. The Mythical Laffer Curve. Whistling In The Wind  Economics, Politics, Religion and Esperanto  Home Economics Politics Religion. . Accessed May 9, 2019.
2. 2.

   Gwiazdowski R. Dobre i złe podatki. Wykład prof. Gwiazdowskiego. ZPP.net.pl. https://zpp.net.pl/events/event/dobre-i-zle-podatki-wyklad-prof-gwiazdowskiego/. Published April 9, 2014. Accessed May 9, 2019.
3. 3.

   Markiewka T. The Stiglitz Report Reforming the International Monetary and Financial Systems in the Wake of the Global Crisis. OKO.Press. https://oko.press/raport-stiglitza-unia-europejska-zginie-bez-reform-bezrobocie-i-nierownosci-sa-grozniejsze-niz-dlug/. Published May 13, 2019. Accessed May 13, 2019.
4. 4.

   Razem: podniesiemy podatki dla najbogatszych, średnio zarabiający zapłacą mniej – Partia Razem – Inna polityka jest możliwa! Partia Razem – Inna polityka jest możliwa! http://partiarazem.pl/2015/10/razem-sprawiedliwe-podatki-pit-i-kalkulator-podatkowy/. Published October 7, 2015. Accessed July 30, 2018.
5. 5.

   Schlefer J. Niewidzialna ręka rynku nie istnieje. HBR. https://www.hbrp.pl/b/niewidzialna-reka-rynku-nie-istnieje/7I511HY1. Accessed May 9, 2019.
6. 6.

   Żeliński J. Systemowe podstawy oceny wynagrodzeń i podatków w ekonomii. IT-Consulting.pl. https://it-consulting.pl//2016/02/16/systemowe-podstawy-oceny-wynagrodzen-i-podatkow-w-ekonomii/. Published February 16, 2016. Accessed May 9, 2019.
7. 7.

   Kwestarz P. Rekordowe podatki w historii. Najbogatsi płacili nawet 98% swoich dochodów. StrefaInwestorow.pl. https://strefainwestorow.pl/artykuly/rekordowe-podatki-w-historii-najbogatsi-placili-nawet-98-swoich-dochodow. Published July 25, 2015. Accessed July 30, 2018.
8. 8.

   Mity liberalnej ekonomii ? Krzywa Laffera i efekt wypierania. Dziennik gajowego Maruchy. https://marucha.wordpress.com/2017/10/05/mity-liberalnej-ekonomii-krzywa-laffera-i-efekt-wypierania/. Published October 5, 2017. Accessed May 8, 2019.

[ rok 2020]

Zacznijmy od początku. Nie od śmierci Georga Floyda, ale znacznie wcześniej. Na początku poprzedniego stulecia i w dalszych latach ukuło się stwierdzenie American Dream, u którego podstaw leżała ciężka praca dzięki której każdy mógł zrobić karierę od pucybuta do milionera. Tak było.

Najmocniej było to dostrzegalne zaraz po II wojnie światowej. Wówczas wracającym z frontów żołnierzom, którzy przelewali krew za kraj postanowiono znacznie ułatwić życie w USA. To właśnie wtedy najbiedniejszym obniżono podatki, a ciężar utrzymania państwa przerzucono na najbogatszych, którzy na ogół na frontach w Europie i na Pacyfiku nie walczyli. Miało to być swego rodzaju podziękowanie dla tych, którzy wrócili z wojny i próba ułatwienia im życia.

Z czasem jednak zaczęło to ulegać zmianie i koszt utrzymania państwa oraz prowadzenia wojen, do których USA bardzo chętnie przystępowały zaczęły być coraz mocniej przenoszone na zwykłych obywateli, z kolei najbogatsi płacili procentowo coraz mniejsze podatki.

https://obserwatorgospodarczy.pl/2020/06/03/protesty-w-usa-w-ogole-nie-dziwia-one-byly-nieuniknione/

Wprowadzenie

Temat wynagrodzeń i ich wysokości regularnie wraca do debaty publicznej. Dyskutowane są w przestrzeni publicznej wysokości wynagrodzeń, podatków, ustawowe wynagrodzenia minimalne itp. W artykule tym starałem się pokazać systemowe, oparte na faktach i dostępnych badaniach, podejście do tego tematu. Starałem się podać możliwe wyjaśnienie tego jakie to powinny być (mogły by być) kwoty, i dodać od siebie głos do tej debaty publicznej.

Często przywoływany Adam Smith tak rozpoczyna swoje dzieło: Bogactwo Narodów:

Roczna praca każdego narodu jest funduszem, który pierwotnie zaopatruje go we wszystkie potrzeby i wygody życia, które corocznie konsumuje, a które zawsze składają się albo z bezpośredniego produktu tej pracy, albo z tego, co jest kupowane za tę produkcję od innych narodów.

Kluczowe jest tu zwrócenie uwagi na “wszystkie potrzeby i wygody życia”. W dziele tym podnosi, że minimalne wynagrodzenie robotnika to środki na pokrycie wszystkich (podstawowych) potrzeb życiowych, to minimalne etyczne (uczciwe) wynagrodzenie. Wraz ze wzrostem jego wartości produktu jego pracy (czyli także jego umiejętności, jego wynagrodzenie powinno zabezpieczać jego wygody. Ale cały czas ekonomia o jakiej pisze Smith skupia się na wymianie, a nie na gromadzeniu. Smith, jako wykładowca etyki na uniwersytecie w Glasgow, w swoich pracach piętnuje wszelką niesprawiedliwość i chciwość pracodawców. Dlatego dziwi to jak wielu zwolenników tak zwanego rynkowego wynagrodzenia, przywołuje jego prace, w których Smith nigdy o czym takim nie pisał.

Metoda

W analizie tej bazuję tu na pojęciu wykonalności i idealizacji jako metody [zotpressInText item=”{5085975:9AYYG9UB}”]. W artykule na temat studium wykonalności pisałem:

Studium wykonalności to analiza możliwości wykonania czegoś. Jest to definicja wynikająca wyłącznie ze znaczeń [słownikowych] tych słów, co ciekawa jest ona zgodna z ogólną teorią systemów i analizą systemową (analiza systemowa).

W artykule tym pisałem między innymi, że wykonalność  “czegoś” wymaga do swej oceny zbudowania pojęcia idealizacji. Jest ono bardzo potrzebne, gdyż realna możliwość osiągnięcia czegoś zawsze leży pomiędzy stanem idealnym a zerowym (początkowym):

Ideał nie zawsze jest osiągalny, ale zrozumienie istnienia i ocena wielkości dystansu do ideału [zotpressInText item=”{5085975:9AYYG9UB},{5085975:YPEIW5YK}”], jest kluczowym elementem analizy wykonalności. Idealizacja w analizach jest bardzo wygodna, nie tylko ze względów filozoficznych. Pozwala wskazać kluczowe elementy mające wpływ na system, określić lub oszacować realnie osiągalny stan na tle ideału, i jako narzędzie oceny możliwości rozwoju jest bardzo przydatne [zotpressInText item=”{5085975:9WE9Y5FF}”]. Niektórzy twierdzą, że

Społeczeństwo niezdolne do wydawania na świat utopii i do poświęcania się jej zagrożone jest sklerozą i ruiną. (E. M. Cioran).

Badanie takich utopii (idealizacji, nie należy mylić utopii z idealizacją, idealizacją jest np. idealne wahadło czy ciało doskonale czarne w fizyce) stanowi także doskonałe narzędzie do tworzenia modeli [zotpressInText item=”{5085975:9AYYG9UB},{5085975:YPEIW5YK}”]. Często poprawny model zjawiska tworzony do celów analizy, jest prostym ideałem pozwalającym lepiej je zrozumieć, tak jak nieistniejące w naturze ciało doskonale czarne, pozwala na łatwe analizy i wyliczenia w optyce, złożoność z reguły tkwi w kontekście zjawiska a nie w nim samym. W obszarze zarządzania idealizację, jako kluczowe narzędzie analizy systemowej opisywał także Ackoff [zotpressInText item=”{5085975:6J8ZX2MR}”].

Jakie wynagrodzenia

W artykule o tak zwanych umowach śmieciowych pisałem, że:

Dzisiejsza relacja pracodawca-pracobiorca jest bardzo niesymetryczna. Pracy zawsze jest mniej niż ludzi (utrzymujące się na jakimś poziomie bezrobocie) więc pracodawca ma zawsze przewagę, możliwe jest więc, że w nieuczciwy sposób ją wykorzysta. Pracownik to nie tylko siła robocza ale także człowiek z jego potrzebami, koszt jego ?funkcjonowania? da się określić. (Źródło: Tak zwane umowy śmieciowe | | Jarosław Żeliński IT-Consulting)

Kluczowe definicje:

¹

Minimum socjalne:

Według definicji IPSS powinno ono (minimum socjalne) zapewnić takie warunki, aby umożliwić repro­dukcję sił życiowych człowieka, wychowanie potomstwa oraz utrzymanie więzi społecznych w cza­sie pracy, nauki i wypoczynku. Oznacza to zaspokajanie potrzeb kon­sump­cyjnych na relaty­wnie niskim poziomie, ale uwzględ­ni­a­ją­cym zalece­nia nauki (np. w zakre­sie wyży­wienia), odpowiada­ją­cym powszech­nie przyj­mowanym nor­mom oby­cza­jowym i kul­tur­owym (rekreacja, uczest­nictwo w kul­turze) oraz obow­iązu­ją­cym nor­mom prawnym (m.in. w zakre­sie oświaty, ochrony zdrowia).  (Źródło: ²)

W przypadku gospodarstwa 1-osobowego (jeden dorosły) dochody pozwalające na zaspokojenie podstawowych potrzeb wyniosłyby 1916 zł na osobę, umożliwiający życie na średnim poziomie – 2850 zł. Natomiast dostatnie życie zapewnią dochody w wysokości 3954 zł. (Źródło: Money.pl). 

Oznacza to, że minimum socjalne to najniższy akceptowalny poziom dobrostanu człowieka funkcjonującego w społeczeństwie (dobrostan: psychol. subiektywnie postrzegane przez osobę poczucie szczęścia, pomyślności, zadowolenie ze stanu życia, źr. sł. j.polskiego).

Mamy więc określone dwie dolne granice poziomu życia: egzystencji czyli fizycznego przetrwania, oraz godnego życia, czyli minimalny akceptowalny poziom zaspokojenia tak zwanych potrzeb wyższych  (tu można skorzystać z tak zwanej piramidy potrzeb Maslowa). [zotpressInText item=”{5085975:4FZ5D7RR}”]

Pozostaje określenie górnej granicy “szczęścia i dostatku”. Tu przywołam wyniki pracy D.Kahnemana, psychologa który otrzymał Nagrodę Nobla z ekonomii [zotpressInText item=”{5085975:PZSHFVYL},{5085975:C4KA7B67}”]:

Nasze badania wykazały, że człowiek osiąga pełnię szczęścia, gdy jego roczny dochód wynosi w przybliżeniu 75 tys. dolarów ? twierdzą Daniel Kahneman oraz Angus Deaton, pomysłodawcy analizy. Czy to oznacza, że osoba, która zarabia przykładowo 100 tys. dolarów rocznie jest nieszczęśliwa? Naukowcy zadali sobie trud, żeby rozróżnić dwie kwestie, które często wrzucane są do jednego worka: zadowolenie z życia oraz dobre samopoczucie, na które składa się wszystko to, co przeżyliśmy w ciągu dnia. I właśnie owo dobre samopoczucie można utożsamiać z byciem szczęśliwym. (źr. Źródło: pieniądze szc³zęście na sprzedaż – Newsweek.pl – Styl Życia – Newsweek.pl)

Tak więc mamy już kluczowe elementy potrzebne do zbudowania modelu idealizacji wynagradzania i jego poziomu (trzy progi na tle piramidy Maslowa):

Krzywa pokazuje związek pomiędzy przyrostem dóbr a zadowoleniem z nich [zotpressInText item=”{5085975:MRL2HJHD}”]. Kahneman (nagroda Nobla z ekonomii w 2002) wykazuje, że powyżej pewnego progu pozyskiwanie dóbr przez człowieka, przestaje stanowić poprawę jakości życia a staje się zwykłym gromadzeniem (chciwość, egoizm, …) w 1979 roku wyliczał, że próg ten to dochodów (wynagrodzenie) o wartości 75 tys. dochodów rocznie (USA) sugerując tę kwotę jako górny próg opodatkowania [zotpressInText item=”{5085975:XMCZEJDC,279}”].

Model ten jest idealizacją, a biorąc pod uwagę między innymi politykę, jest także pewnego rodzaju utopią (ale tylko pozornie nieosiągalną: w USA podatki dla najbogatszych dochodziły do 94% w najwyższym progu). Ma jednak, ten opis, pewną cechę jako model: pełni tu funkcję wyjaśniającą.

Użyto tu porównania z tak zwaną Piramidą Maslowa:

⁵

[uzupełnienie 2018 r.]Czy jest koncepcja dolnego progu dochodu?

Na szczęście istnieje właśnie taka koncepcja. Nazywa się ona bezpieczeństwem materialnym. Psycholog Abraham Masłow uważał, że bezpieczeństwo wśród ludzkich potrzeb ustępowało tylko jedzeniu i schronieniu. Ktoś, kto dziś ma co jeść i dach na głową, ale nie wie, czy będzie to miał jutro, powinien być uznawany za biednego. (źr.: Ubóstwo w USA jest dużo większe, niż wskazują statystyki. Oto dlaczego [OPINIA] – Forsal.pl ? Biznes, Gospodarka, Świat)

Co wyjaśnia powyższy model?

1. Podejmowane są na świecie próby wdrażania dochodu gwarantowanego, gdyż wyliczenia pokazują, że sumę rożnego rodzaju zasiłków  socjalnych można sprowadzić do jednego celu: państwo chroni obywateli przed śmiercią z niedostatku (linia czerwona). Celem jest zabezpieczenie każdemu realizacji potrzeb niższego rzędu.
2. Podejmowane są próby urealnienia minimalnego ustawowego wynagrodzenia, zakłada się, że człowiek pracujący (na tak zwany pełny etat) to człowiek, któremu pracodawca – na którego przychód pracuje jego pracownik – powinien zagwarantować co najmniej minimalny poziom socjalny (wynagrodzenie za najprostsze prace) czyli realizację jego potrzeb społecznych (to motywacja by “iść do pracy”). Wyższe wynagrodzenie to motywacja by realizować pozostałe potrzeby wyższego rzędu.
3. Podejmowane są, z pomocą bardzo wysokiego podatku w najwyższym progu (np. 90%), próby ograniczenia zawłaszczania ponad potrzeby. Innymi słowy, nikt nie powinien być wynagradzany ponad poziom, którego nie jest już w stanie spożytkować (skonsumować, maksymalny poziom dobrostanu), gdyż stanowi to odbieranie należnych zasobów innym, zawłaszczanie (np. w celach spekulacyjnego nimi dysponowania) jest szkodliwe społecznie.

Trzeci punkt budzi wiele emocji jednak nauka raczej nie znajduje uzasadnienia dla wynagrodzeń przewyższających poziom opisany przez Kahnemana. Inny noblista pokazuje, że nie da się uzasadnić “aż tak wysokich” dochodów samym “zarządzaniem” bo nikt, korporacje także, nie jest samowystarczalny:

Noblista Herbert Simon oszacował, że 90% dochodów ludzi biznesu pochodzi z innych źródeł niż przedsiębiorczość indywidualna, talent, pomysłowość itd. Jedynie pozostałe 10% można uznać za ich osobistą zasługę. A zatem 90% zysków powinno wrócić do społeczeństwa. Tyle wynosił po wojnie podatek od największych fortun w USA, zresztą w Szwecji wynosi on obecnie ok. 70%. Mark Zuckerberg płaci znacznie niższe podatki, przywłaszczając sobie bogactwo wytworzone dzięki społecznej pracy uzbrojonej w nowoczesną technikę. Trzeba też pamiętać, że Zuckerberg zawdzięcza swój sukces państwu, placówkom naukowym. To one, finansowane z budżetu, wykonały przecież badania podstawowe, z nich mnożyły się innowacyjne technologie, a państwo ułatwiało ich komercyjne wykorzystanie. Własność i dochody kapitalistów są zatem wytworem nie tylko zatrudnianych przez nich pracowników, lecz także całego społeczeństwa i dotychczasowego rozwoju. O tym pisał jeszcze w końcu XIX w. angielski myśliciel, teoretyk, zresztą liberalny ekonomista, John Hobson, którego inspirował m.in. John Keynes. (Źródło: Świat urz⁶ądzony według potrzeb korporacji | Przegląd)

Owszem, jest to pewna forma ideału, co do tego czy jest to utopia zdania są podzielone :). Warto jednak mieć świadomość, że problemy biedy i rozwarstwienia na świecie, są już na tyle dotkliwe i widoczne, że powyższe próby są podejmowane, a opisane powyżej trzy progi są mechanizmem tworzenia podstaw dochodu gwarantowanego, minimalnego wynagrodzenia i najwyższego progu podatkowego (najwyższy podatek pełni funkcję regulacyjną a nie źródło dochodu Państwa). Mimo nadal dość powszechnej krytyki idei minimalnych wynagrodzeń, Państwa podejmują próby i to nie raz uwieńczone pozytywnymi efektami:

Ile mają wspólnego z prawdą ostrzeżenia, że wprowadzenie godzinowej płacy minimalnej spowoduje eksplozję bezrobocia dobrze pokazuje przykład Niemiec, które w 2015 r. wprowadziły ją w całej federacji w kwocie 8,5 euro za godzinę. Była to nad Renem bez mała rewolucja, gdyż do tej pory nie funkcjonowała tam ogólnokrajowa płaca minimalna, tymczasem wprowadzono ją od razu na wysokim poziomie. W przeliczeniu na miesięczne zarobki płaca ta wynosiła w Niemczech 1473 euro, co przy uwzględnieniu parytetu siły nabywczej oznaczało, że jest ona w Niemczech drugą najwyższą w UE, po Luksemburgu. Mimo to nie nastąpił wróżony przez ekspertów wzrost bezrobocia ? wręcz przeciwnie, spadło ono o pół punktu procentowego. Pod koniec 2014 r. wynosiło 5 proc., a pod koniec 2015 r., czyli po roku obowiązywania nowych przepisów, wyniosło 4,5 proc., co oznacza, że obecnie niemieckie bezrobocie jest… najniższe w UE. Trzeba w końcu jasno i wyraźnie powiedzieć, że ?biznesmeni? oferujący ?miejsca pracy? za 6 zł na godzinę bezczelnie żerują na całym społeczeństwie, a więc nie są żadnymi bohaterami kapitalizmu. Firmy, które mogłaby zarżnąć godzinowa stawka minimalna wysokości proponowanych przez rząd 12 złotych, nigdy nie powinny powstać, gdyż nie stanowią żadnej wartości dodanej dla polskiej gospodarki. (Źródło: Mini⁷malna granica przyzwoitości)

Tu dodam kolejną ważną konsekwencję tego modelu, wyjaśnienie pewnych mechanizmów: podatki jako dochód Państwa i jako regulator:

1. tylko podstawowa stawka podatku dochodowego stanowi główne źródło przychodu budżetu państwa,
2. kolejne progi podatkowe pełnią funkcję regulacyjną (a nie – jak głosi wielu – grabiącą bogatych),
3. kwota wolna od podatku to (powinny to być) roczne przychody równe progowi egzystencji pomniejszone o minimalny wspólny udział w utrzymaniu Państwa (zerowe opłaty na rzecz Państwa demoralizują pozostałych).

Celem artykułu było opisanie mechanizmu tworzenia opisanych tu progów wynagradzania. Osobnym zagadnieniem jest wyznaczenie określonych progowych kwot. Dwie dolne publikuje u nas GUS, trzecią – górną, wyliczył dla USA cytowany wyżej D.Kahneman (w Polsce dopuszczalny dochód maksymalny szacowany jest na ok. 500 tys. rocznie, ale realiści sugerują raczej 3 mln.).

Niby pieniądze szczęścia nie dają, jednak naukowcy z Uniwersytetu Princeton udowodnili, że można kupić. Przynajmniej w Ameryce. O dziwo, ma ono swoją cenę. Maksymalnie 75 tysięcy dolarów rocznie. (źr. Ile kosztuje szczęście? Otóż 75 tys. dolarów)

Wartość pieniądza

Powstało bardzo ciekawe użycie piramidy Maslova do wyjaśnienia nierówności społeczno-ekonomicznych w zachowaniach związanych z wyborem żywności [zotpressInText item=”{5085975:PSJW3KF2}”]. Na jego podstawie można postawić hipotezę wyjaśniającą np. wysokie ceny dóbr luksusowych czy dzieł sztuki traktowanych jako lokata kapitału.

Poniższy diagram pokazuje granicę (czerwona linia), powyżej której zmienia się ekwiwalentność ekonomiczna pieniędzy:

Poniżej czerwonej linii wartość pieniądza to ekwiwalent potrzeb, czyli “każda moneta” ma przełożenie na materialną, odczuwalną część i jakość życia. Środki zgromadzone ponad poziom czerwonej linii nie służą już do niczego poza wpływem na otoczenie, np. skup dóbr w celach spekulacyjnych. Nadmiar daje władzę co ładnie ilustruje stare rzymskie “dziel i rządź”, czyli rządzi ten kto wydziela zasoby. To dlatego możliwe jest wydanie np. milionów dolarów na dzieła sztuki czy na brylantowy pierścień: pieniadze ponad potrzeby nie mają żadnej innej wartości poza spekulacyjną, stają też narzędziem władzy, ich wydawanie nie pogarsza jakości życia.

To dlatego kilka dekad temu w najwyższym progu podatkowym, w niektórych krajach (w tym w USA), podatek wynosił nawet 98%. Wbrew temu co niektórzy głoszą (że tyle płacili najbogatsi), nie był płacony bo po prostu nie opłaciło się gromadzić tego nadmiaru bo i tak Państwo go odbierało. Ten podatek był nazywany “karą za chciwość” i pełnił wyłącznie funkcję regulacyjną. Późniejsze obniżanie podatków doprowadziło w USA do poniższego stanu rzeczy:

Wnioski

Mając powyższy opis mechanizmu wyjaśniającego celowość definiowania skrajnych poziomów wynagradzania,  można wyciągnąć pewne wnioski:

1. ma sens wypłata (pomijam formę) określonego minimalnego świadczenia socjalnego,
2. szkodliwe społecznie jest dopuszczanie wynagrodzenia za pracę poniżej minimum socjalnego, bo prowadzi do degradacji społeczeństwa,
3. istnieje powód uzasadniający bardzo wysokie podatki dla najwięcej zarabiających (kara za chciwość).

Mam świadomość tego, że zagadnienia te budzą wiele emocji, mam też świadomość, że tezy powyższe stanowią przedmiot wielu sporów, są to jednak spory ideologiczne a czasem wręcz doktrynalne, leżące poza nauką 🙂 jako taką. Wykonalność jakiejkolwiek formy “sprawiedliwości społecznej i egalitaryzmu” (co nie tylko Polska ma zapisane w Konstytucji) to już temat dla ekonomistów i socjologów. Podobno nauka jest jednak lewicowa :), lepsze lub gorsze ale próby są podejmowane… i jak widać z cytatów powyżej nie są to próby nieudane.

Warto także zwrócić uwagę na skutki transformacji, która zaniedbała powyższe kwestie:

Nie poruszałem tu kwestii dziedziczenia (spadek) gdyż obecnie w świecie tego typu analiz najczęściej są proponowane dwie drogi: 1. uznanie spadku za darowiznę czyli zwykły dochód do opodatkowania, 2. likwidacja instytucji spadku (pozostawiony przez zmarłego majątek przechodzi na skarb państwa analogicznie jak do tej pory majątek nie mający spadkobiercy). Więcej na ten temat w np. artykule: Inherited wealth is an injustice. Let’s end it (James Butler, The Guardian, 2014).

[2020-06-13]

Ciekawa praca na temat kwoty wolnej od podatku okazała się w 2018 roku [zotpressInText item=”{5085975:74C57HF4}”]. Autorzy wiążą kwotę wolną od podatku z minimum kosztów utrzymania, prowadzą dyskusję o metodzie jej wyliczenia na bazie dochodu podatnika. Problem w tym, że kwota wolna od podatku jako pojęcie, zakłada istnienie dochodu do opodatkowania (podatnik pracuje i ma dochody). Ta koncepcja, jako wsparcie podatnika, całkowicie upada w starciu z istnieniem bezrobotnych, Ci nie mają żadnego dochodu i kwota wolna od podatku nie stanowi dla nich żadnego wsparcia. Dlatego kwota wolna od podatku powinna być raczej skutkiem obniżenia kosztów rozliczeń podatkowych, traktowanie jej jako jakiejkolwiek ulgi trudno obronić (o czym autorzy także wspominają cytując literaturę). Spotykana w debacie publicznej teza, że “niepracujący to lenie i raczej powinni sie brać do pracy”, to libertariańskie “wishful thinking” (życzeniowe myślenie), bezrobocie jest i będzie, tym bardziej że postępuje automatyzacja i robotyzacja, więc raczej bezrobocie będzie rosło niż malało.

---

1. Aktualne dane: Wysokość minimum socjalnego. Biuro Sejmowe. .
2. Minimum socjalne (próg ubóstwa) rośnie mimo deflacji. Forbes. https://www.forbes.pl/finanse/minimum-socjalne-prog-ubostwa-rosnie-mimo-deflacji/2ggelvm.
3. pieniądze szczęście na sprzedaż – Newsweek.pl – Styl Życia – Newsweek.pl. Newsweek Polska. http://www.newsweek.pl/styl-zycia/pieniadze-szczescie-na-sprzedaz-newsweek-pl,artykuly,286663,1.html.
4. Teoria i piramida potrzeb ludzkich według Maslowa. Zarzyccy. http://www.zarzyccy.pl/p_piramida-potrzeb-maslowa.html.
5. Świat urządzony według potrzeb korporacji. Tygodnik Przegląd. https://www.tygodnikprzeglad.pl/swiat-urzadzony-wedlug-potrzeb-korporacji/.
6. Minimalna granica przyzwoitości. Obywatel. https://nowyobywatel.pl/2016/01/26/minimalna-granica-przyzwoitosci/.
7. Ile kosztuje szczęście? Otóż 75 tys. dolarów (https://www.newsweek.pl/styl-zycia/pieniadze-szczescie-na-sprzedaz-newsweekpl/m0ccc6m)

Źródła

[zotpressInTextBib style=”apa” sortby=”author” sort=”ASC”]